Η φωνητική μουσική στην Ελλάδα έχει στενή σχέση με την κοινοτική ζωή. Εξυπηρετεί λειτουργίες συνδεδεμένες με τον κύκλο της ζωής, Για αυτόν το λόγο σχετίζεται με τον γυναικείο πληθυσμό. Ο σκοπός αυτής της δουλειάς ήταν να κάνει γνωστά άγνωστα είδη φωνητικής μουσικής και για αυτόν τον λόγο η ερμηνεία των τραγουδιών είναι βασισμένη σε επιτόπιες έρευνες και σε αρχειακή έρευνα. Τέσσερεις βασικές περιοχές αντιπροσωπεύονται όλες σημαντικές για τη φωνητική τους μουσική. Η Ήπειρος με την τρίφωνη ή τετράφωνη πολυφωνία της, η οροσειρά της Πίνδου, με την βλαχόφωνη και ελληνόφωνη ετεροφωνία της, η Βορειοανατολική Μακεδονία, με την δίφωνη πολυφωνία της αντίστοιχη με την πολυφωνία στην νοτιοδυτική Βουλγαρία και η Καππαδοκία στην Μικρά Ασία με τη μονοφωνική της εθιμική φωνητική μουσική.

Το όνομα KLAMMA που διαλέξαμε για αυτήν την δουλειά σχετίζεται με την άμεση και έμμεση σχέση των περισσότερων από τα τραγούδια του Cd με τις πρακτικές των μοιρολογιών. Τα περισσότερα, είναι είτε τα ίδια μοιρολόγια, είτε μελωδίες μοιρολογιών που έχουν αλλάξει λειτουργία είτε πρακτικές μοιρολογιών όπως κραυγές, και λυγμοί και ο ίδιος ο τρόπος του τραγουδιού που σχετίζονται με τα μοιρολόγια ή προέρχονται από αυτά και έχουν περάσει σαν μουσική φόρμα στα άλλα εθιμικά τραγούδια. Αλλά και όταν αυτό δεν είναι ξεκάθαρο όπως για παράδειγμα στα χορευτικά τραγούδια συμβαίνει τότε το κείμενο των τραγουδιών να είναι κείμενο που μιλά για την πάλη με τον Χάρο ή το πεπρωμένο. Δεν ξεχάσαμε ποτέ αυτήν την σημασία από το KLAMMA των γυναικών την ώρα που τραγουδούσαμε αυτά τα τραγούδια…

Ηχώ
Το γυναικείο φωνητικό εργαστήρι ΗΧΩ άρχισε την δουλειά του σαν μία πειραματική δραστηριότητα το 1998 από την διδάσκουσα στο Μουσικό Σχολείο Θεσσαλονίκης με παιδιά 12-15 ετών και στην συνέχεια μέσα στα μαθήματα της στο ΤΜΕΤ του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Βασίζεται σε μία 20ετή έρευνα και εμπειρία από το 1990. Τώρα είναι μία ομάδα από απόφοιτες και εξωτερικούς συνεργάτες που προωθεί την ερμηνεία και επιτέλεση βασισμένη στην επιτόπια εθνομουσικολογική έρευνα. Με αυτό το όνομα δραστηριοποιείται από το 2012.

Η αντίληψη του εργαστηρίου είναι ότι όλες οι φωνές είναι κατάλληλες για τραγούδι. Βασίζεται σε μία ευρωπαϊκή φωνητική προετοιμασία αλλά με τους φωνητικούς γλωσσικούς και ερμηνευτικούς κανόνες που υπάρχουν στην παραδοσιακή μουσική.   

παραδείγματα στο Cd  Όλες οι χώρες τα χωριά  Ιστορικό τραγούδι που τραγουδιέται σε παρέες. Πολυφωνικό τραγούδι από την Βόρειο Ήπειρο και τον Καλαμά (πρωτότυπη ηχογράφηση Cd Ηπειρωτική Μουσική Παράδοση παρ.16)   Ένα πουλί θαλασσινό και ένα πουλί βουνίσιο (καημένε Μάρκο Μπότσαρη)  Κοσοβίτσα Βορείου Ηπείρου. Χορευτικό πολυφωνικό τραγούδι- μοιρολόι για τον Μάρκο Μπότσαρη. Χορός «στα τρία»   Πρώτος είναι ο Λεωνίδας  Ιστορικό τραγούδι που τραγουδιόταν σε παρέες από την Κοσοβίτσα (Βόρειος Ήπειρος).   Βλέπεις εκείνο το βουνό?  Πολυφωνικό γυναικείο τραγούδι του Θέρου από τους Κουκλιούς του Καλαμά (Ήπερος). Βασισμένο σε παλιά ηχογράφηση που παραχωρήθηκε από τους ανθρώπους του χωριού.    Όσα λουλούδια η Άνοιξη  Γυναικείο πολυφωνικό τραγούδι από την Αγιά Σωτήρα Βορείου Ηπείρου. Ερμηνεία βασισμένη σε επιτόπια καταγραφή καταχωρημένη στο Ραδιοφωνικό αρχείο του ΕΡΑ στα Ιωάννινα (βλ Κώστας Λώλης 2006, Το Ηπειρωτικό πολυφωνικό τραγούδι, σ.128, παρ.27, Cd,παρ.18).   Ντελή Παπάς  Πολυφωνικό τραγούδι της παρέας (ανδρικό και γυναικείο) από τα Κτίσματα Πωγωνίου (πρωτότυπη ηχογράφηση στην κασέτα «Το πολυφωνικό τραγούδι της Ηπείρου- Κτίσματα πλευρά 2 αρ.2). Η πρωτότυπη ηχογράφηση που υπάρχει σε αυτό το Cd είναι μία παρόμοια παραλλαγή (με μικρές διαφοροποιήσεις) που ηχογραφήθηκε στο χωριό Αγ.Μαρίνα κοντά στα Κτίσματα.    Ξενητεμένο μου πουλί Γυναικείο τραγούδι της παρέας από το χωριό Λεσινίτσα Βορείου Ηπείρου. Βασισμένο σε επιτόπια καταγραφή (1978) καταχωρημένη στο Ραδιοφωνικό Σταθμό Αργυροκάστρου (Λώλης Κώστας 2006 Το Ηπειρωτικό πολυφωνικό τραγούδι σ.136,Cd παρ.22)   Σίγα νύφη τον χορό  Γαμήλιο εθιμικό χορευτικό τραγούδι («στα τρία») για την νύφη, από το χωριό Κοσοβίτσα της Βορείου Ηπείρου (στην σημερινή Νότιο Αλβανία).    Μη με πεθαίνεις Παναγιά θέλω να ζήσω ακόμη  Πωγωνιανή Ηπείρου. Τραγούδι- μοιρολόι της παρέας.   Εμπάτε αγόρια στο χορό κοράσια στα τραγούδια  Γνωστό χορευτικό τραγούδι που χορεύεται γενικά στα τοπικά πανηγύρια στην Δυτική Ελλάδα. Εδώ τραγουδιέται με τον χαρακτηριστικό ετεροφωνικό τρόπο τραγουδιού της περιοχής Πίνδου.   Σήκω Μαριόλα από τη γή  Νεκρικό ελληνόφωνο γυναικείο μοιρολόι από το Μέτσοβο.    Τριόμερο ήμουνα γαμπρός  Γυναικείο δίφωνο πολυφωνικό τραγούδι του γάμου από το χωριό Βόλακας Δράμας που τραγουδιέται όταν πηγαίνουν την νύφη στην Εκκλησία.   Εχθές το βράδυ  Γυναικείο πολυφωνικό δίφωνο χορευτικό τραγούδι από τον Βόλακα Δράμας.   Δυό αδέρφια είχαν μια αδερφή  Γυναικείο χορευτικό δίφωνο πολυφωνικό τραγούδι από το χωριό Βόλακας.    Ποταμέ Τζάνεμ’ ποταμέ μου  Γυναικείο δίφωνο πολυφωνικό τραγούδι από τον Βόλακα Δράμας βασισμένο σε επιτόπια έρευνα. Σαν μελωδία και κείμενο συρτός χορός) είναι γνωστό σε όλη την Ηπειρωτική Ελλάδα και έχει ηχογραφηθεί από την Ρίτα Αμπατζή το 1934 (Δίσκος HMV AO-2164). Στον Βόλακα έχει προσαρμοστεί στο τοπικό μουσικό ιδίωμα.    Πραματευτής εκίνησε  Γυναικείο ελληνόφωνο ομαδικό τραγούδι που τραγουδιόνταν «όταν βγαίναν στο βουνό», από το βλαχόφωνο χωριό Παλιοσέλι (Πίνδος).   Κάτω στον Αγιο Γιάννη  Γυναικείος Μακρουλός χορός. Χωριό Ποταμιά-Καππαδοκία. Βασισμένο σε Ιστορική ηχογράφηση του 1930 καταχωρημένες στο Μουσικό Λαογραφικό Αρχείο της Μέλπως Μερλιέ (Cd Τραγούδια της Καππαδοκίας, Μουσικό Λαογραφικό Αρχείο της Μέλπω Μερλιέ -Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών παρ.9).   Δε λαλείς γλυκό μου αηδόνι  Γυναικείο ελληνόφωνο Ιστορικό τραγούδι – συρτός χορός, από τον Βόλακα Δράμας που τραγουδιέται μετά από την Εκκλησία στις μεγάλες τοπικές γιορτές-πανηγύρια. Αναφέρεται στην αντίσταση των ντόπιων απέναντι στους ποικίλους κατακτητές. Είναι βασισμένο σε επιτόπια καταγραφή ωστόσο σαν μελωδία και κείμενο είναι γνωστό σαν ηρωϊκό τραγούδι σε όλη την ηπειρωτική Ελλάδα. Το τραγούδι έχει ηχογραφηθεί από την Ρόζα Εσκενάζυ το 1938 (Δίσκος Columbia DG 6400). Στον Βόλακα οι ντόπιοι προσάρμοσαν την μελωδία και το κείμενο στην τοπική τους Ιστορία.   Ήρθε η μεγάλη στιγμή  Ετεροφωνικό βλαχόφωνο γυναικείο νεκρικό μοιρολόι από την Σαμαρίνα Γρεβενών που τραγουδιέται «όταν σηκώνουν τον νεκρό». Η επιτόπια καταγραφή έγινε στην Φαλάνη της Λάρισας το 1995. (βλ.Κατσανεβάκη Αθηνά: Βλαχόφωνα και Ελληνόφωνα τραγούδια περιοχής Βορείου Πίνδου. Ιστορική-Εθνομουσικολογική προσέγγιση: Ο αρχαϊσμός τους και η σχέση τους με το Ιστορικό υπόβαθρο Μέρος Β τόμος ΙΙ, Μουσ. Παρ.59, σ.324-331).    Σήκω Μαριόλα από τη γή  Ελληνόφωνο γυναικείο νεκρικό μοιρολόι από το Μέτσοβο. Πρωτότυπη ηχογράφηση από επιτόπια έρευνα στο Μέτσοβο (1995). Τραγουδούν: Χρύσω Γεωργέλη 69 ετών, Μαρία Βαδεβούλη 42 ετών, Ζωή Βαδεβούλη 42 ετών.